با گذشت چند ماه از ورود و شيوع گسترده ويروس كرونا در ايران بالاخره مسوولان بهداشتي تصميم گرفته‌اند كه پروژه رديابي هوشمند مبتلايان به اين ويروس را فعال كنند. تاكتيكي كه در بسياري از نقاط جهان براي كنترل بيماري‌هاي مسري و قطع زنجيره انتقال ويروس از جمله كرونا انجام گرفته است.برنامه رديابي هوشمند (contact tracing) طرحي است كه به موجب آن پس از شناسايي مبتلايان و قرنطينه آنها، افرادي كه در مدت مشخصي در ارتباط نزديك با آنها بوده‌اند نيز شناسايي و مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
وبسايت ourworldwidedata.org اطلاعات به روزي از كشورهايي كه سطوح مختلفي از رديابي بيماران را انجام مي‌دهند منتشركرده كه بر اساس داده‌هاي اين وب سايت عمده كشورها حتي بسياري از كشورهاي آفريقايي سطوحي از اين رديابي را اجرايي كرده‌اند. اما كشورهاي بسيار معدودي كه ايران نيز يكي از آن‌هاست، هيچ سطحي از رديابي بيماران را تا به امروز انجام نداده‌اند. از جمله ديگر كشورهايي كه هيچ سطحي از رديابي را براي كنترل مبتلايان كرونا به كار نگرفته‌اند مي‌توان به سوريه، بوسني، اردن، يمن، نيجريه، كنگو، تانزانيا، ونزوئلا، كلمبيا و نيكاراگوئه اشاره كرد.
حال چند هفته‌اي است كه زمزمه‌هايي از همكاري وزارت بهداشت با وزارت ارتباطات براي اجراي طرح رديابي هوشمند مبتلايان كرونا به گوش مي‌رسد. چندي پيش علي‌ربيعي، سخنگوي دولت اعلام كرده بود هر فردي كه در آزمايشگاه به او اعلام شده مبتلا به كروناست از شيوه‌هاي مختلف از جمله رديابي موبايل مورد كنترل قرار مي‌گيرد و در صورت خروج از خانه، جرايم سنگيني به وي تعلق مي‌گيرد.
موضوعي كه هيچ وقت تا به امروز عملي نشده است. عليرضا رئيسي، معاون بهداشت وزارت بهداشت نيز گفته بود: «بايد افراد مبتلا به ويروس كرونا را زود پيدا كرده و اطرافيان آنها را هم شناسايي كنيم و اگر اين فرد جايي رفته و برگشته، بايد رديابي شده و افراد را پيدا كنيم كه به همين منظور با هماهنگي وزارت ارتباطات، رديابي هوشمند از هفته آينده اجرا ميشود.» وي توضيح داد كه آزمايشگاه‌هاي كشور به يكديگر متصل شده‌اند. آزمايشگاه‌هاي خصوصي و دولتي كه تست كرونا انجام مي‌دهند، جواب تست در پرونده الكترونيك او ثبت شده و بهورز و مراقب سلامت مشاهده مي‌كند كه چه كساني مبتلا شده‌اند.
محمد اسماعيل اكبري، مشاور وزير بهداشت هم با اشاره به اينكه رديابي ويروس‌ها مهم‌تر از رديابي افراد است، گفته بود: «وضع كشور ما از همه كشورهايي كه در تلويزيون نشان مي‌دهيد، بدتر است. او با بيان اينكه الان در مسيري قرار گرفته‌ايم كه بايد ۸ ماه قبل در آن قرار مي‌گرفتيم، اظهار كرد: بايد ويروس را رديابي كنيم و پيگيري ويروس كاري است كه در جنوب شرقي آسيا اتفاق افتاده است.
اكبري در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان تاكيد كرده بود: «ما شبكه قدرتمندي داريم كه كارشان را بلد هستند، اگر بها بدهيم معجزه مي‌كنند، بايد نظام شبكه بهداشت را تقويت كنيم تا كار پيشگيري و پيگيري ويروس صورت گيرد، كشف ويروس يكي از وظايف ماست، بايد مانع حضور فرد مبتلا در جامعه شويم، در كنترل اپيدمي اگر نقاهتگاه نداشته باشيم، باخته‌ايم.» به‌رغم همه اين تاكيدها برنامه‌اي براي رديابي بيماران مبتلا به كرونا انجام نشد و بسياري از كارشناسان معتقدند همين يك عامل مهم در شيوع گسترده اين بيماري در ايران است.
فرصت تكنولوژي براي مقابله با كرونا
بخش تكنولوژي از ابتداي شيوع كرونا براي مقابله با آن به ميان آمده و محصولات متعدد و مختلفي براي مقابله با اين ويروس عرضه شده با اين حال كنترل و رهگيري افراد عموما توسط سيستم‌هاي موبايل انجام مي‌گيرد. در زماني كه ضريب نفوذ موبايل در ايران حالا به ۱۵۰ درصد رسيده مي‌توان انتظار داشت كه از اين دسترسي همگاني براي رهگيري بيماران كرونا بهره گرفت ويژگي كه حداقل تا امروز در ايران اجرايي نشده است.
در طرح‌هاي رديابي هوشمند براي كنترل مبتلايان به ويروس، تكنولوژي‌هاي مبتني بر فناوري اطلاعات نقشي كليدي دارند و استفاده از فناوري‌هاي ديجيتال در كنار ديگر روش‌هاي رديابي، مي‌تواند هم چالش‌هاي ذكر شده را رفع كند و هم اجراي فرآيند را تسريع كند. بسياري از كشورها براي مديريت داده‌هاي رديابي هوشمند، از نرم افزاري كه توسط WHO راه‌اندازي شد استفاده مي‌كنند. به كمك اين نرم افزار موارد ابتلا و تماس‌هايي كه با ديگر افراد داشته‌اند ثبت و مورد بررسي قرار مي‌گيرند. البته كشورهايي نيز كار رديابي را با استفاده از نرم‌افزارها يا اپ‌هاي اختصاصي خود انجام مي‌دهند. استفاده از اين نرم افزار به تسهيل نظارت و پيگيري موارد مشكوك توسط كادر بهداشتي كمك مي‌كند. همچنين با بررسي نتايج ثبت شده در اين بانك اطلاعاتي، مي‌توان روش‌هايي كه در درمان يا كنترل بيماري موثرتر بوده‌اند را نيز شناسايي كرد.
در سنگاپور با نصب داوطلبانه يك اپليكيشن روي گوشي موبايل افراد، با استفاده از بلوتوث مي‌توان دستگاه‌هايي كه در نزديكي هر فرد وجود داشته‌اند را شناسايي كرد و رديابي دقيقي از افرادي كه در مدت مشخصي در نزديكي فرد مبتلا وجود داشته‌اند به ثبت رساند.همچنين در صورتي كه تست كروناي آن فرد مثبت بوده باشد،اين امر به مسوولان بهداشتي ناحيه اطلاع داده شده و پيامي مبني بر حضور در نزديكي يك فرد مبتلا، براي اشخاصي كه در نزديكي وي حضور داشته و احتمال ابتلاي آنها به ويروس وجود دارد ارسال ميشود. استفاده از اين روش تكنولوژي‌محور مي‌تواند چالش‌هاي مرتبط با به‌خاطر نياوردن يا امتناع از اظهار ارتباط با برخي افراد را برطرف كند و انجام فرآيند را نيز تسريع كند. تكنولوژي‌هاي مشابهي نيز در كشورهاي اروپايي بهكار گرفته شده است و به‌جاي بلوتوث از GPS براي رديابي موارد مشكوك استفاده ميشود. از چالش‌هاي اين روش تكنولوژي‌محور براي رديابي نيز مي‌توان به مواردي اشاره كرد كه افراد به دلايلي قادر به حمل گوشي موبايل خود در تمامي مكان‌هايي كه به آن تردد مي‌كنند، نيستند. در چنين مواردي رديابي معمول مي‌تواند جايگزين شود.
در مواردي كه از اپليكيشن‌هاي موبايلي براي رديابي تردد موارد ابتلا يا مشكوك استفاده ميشود، ترغيب مردم براي رسيدن به نرخ نصب حداكثري توسط افراد اهميت بسزايي دارد؛ به همين دليل در چنين مواردي بايد با فرهنگ‌سازي درست و گسترده افراد را به نصب اپليكيشن تشويق كرد. مثلا در سنگاپور با وجود راه‌اندازي اپ رديابي اختصاصي و كمپين گسترده براي اطلاع‌رساني موضوع، چند هفته پس از شروع طرح از هر ۶ نفر تنها يك نفر اپليكيشن را دانلود و نصب كرده بود. در اجراي طرح رديابي موارد با ريسك بالا، زمان تشخيص و صداقت فرد در ارائه داده‌هاي درست از ارتباطات گذشته بسيار مهم است و استفاده از تكنولوژي در اجراي اين برنامه مي‌تواند اين چالش‌ها را رفع كند. همچنين از آنجا كه ميانگين زمان مورد‌نياز براي تهيه داده از فرد توسط يك كارشناس حدود ۸۰ دقيقه است، روش‌هاي مبتني بر فناوري‌هاي ديجيتال مي‌تواند باعث صرفه‌جويي در زمان و منابع شود. در شناسايي ارتباطات پرخطر با فرد مبتلا، مبناي تشخيص تماس‌ها با فاصله كمتر از ۲ متر و به‌مدت بيش از ۱۵ دقيقه است.
تجربه جهاني به‌كارگيري برنامه رديابي هوشمند
اين صحبت‌ها فرصت خوبي است تا به تجربه كشورهاي ديگري كه در زمينه رديابي هوشمند و كنترل ويروس كرونا موفق عمل كرده‌اند، نگاهي بيندازيم. كارشناسان معتقدند بيشترين احتمال انتقال ويروس‌كرونا از فرد بيمار به ديگران، در يك هفته ابتداي بيماري است و پس از آن قدرت سرايت بيماري كاهش قابل‌توجهي پيدا مي‌كند. همچنين افراد دو روز پيش از اينكه علائم بيماري بروز پيدا كند قابليت انتقال ويروس به ديگر افراد را دارا هستند؛ در نتيجه شناسايي به‌موقع بيماران و نزديكان آنها و قرنطينه‌كردن افراد، تاثير بسزايي در كنترل بيماري دارد.
در اجراي اين طرح در كشور انگلستان، از وب اپليكيشن براي ثبت داده‌هاي كاربران استفاده شد و كارشناسان رديابي موارد ابتلا كه در تيم‌هاي بهداشت و درمان اين كشور حضور داشتند، در هفته چند صد مورد را شناسايي مي‌كردند. هرچه اين طرح زودتر بهكار گرفته شود، بار كاري تحميل شده به تيم‌هاي شناسايي كمتر خواهد بود، به همين دليل اين كشور از ماه مارس ۲۰۲۰ (فروردين ماه سال جاري) تمركز خود را از كنترل تمام افراد جامعه، به شناسايي و رديابي موارد با احتمال بالاي ابتلا تغيير داد.
پس از مدتي از اجراي طرح كه شيوع بيماري كاهش پيدا كرد، اجراي اين طرح براي تيم‌هاي شناسايي و رديابي به مراتب آسان‌تر از روزهاي ابتدايي شد. در راستاي اجراي طرح رديابي و كنترل موارد ابتلا، برنامه‌اي تحت عنوان تست NHS) National Health Service)راه‌اندازي شد و در كنار آن هزاران كارشناس رديابي در اين كشور بهكار گرفته شدند. نكته جالب‌توجه آنكه اين كارشناسان رديابي بهكار گرفته شده در اين طرح نياز به مهارت خارق‌العاده‌اي ندارند و طي يك روز مي‌توان آنها را براي موارد انجامي آموزش داد و سپس آنها را در همكاري نزديك با كادر بهداشت و درمان بهكار گرفت زيرا هماهنگي ميان تيم رديابي، انجام تست و كادر درمان اهميت بسزايي دارد. طي طرح NHS افراد داراي علائم يا نزديكان مبتلايان به ويروس‌كرونا، با مراجعه به مراكز درماني به‌صورت رايگان مورد آزمايش قرار مي‌گيرند.
كره‌جنوبي هم يكي از كشورهايي است كه از آن به‌عنوان نمونه موفق در كنترل بيماري كرونا ياد ميشود. اين كشور با سرمايه‌گذاري عظيم روي زيرساخت‌هاي مرتبط با بهداشت و سلامت، انجام تست‌هاي تشخيصي در سطح گسترده و نظارت ديجيتال براي اطلاع به‌موقع به شاخه‌هاي افراد نزديك به فرد مبتلا براي اقدام سريع، توانست به خوبي از پس اين بيماري برآيد.
همانند انگلستان، آلمان نيز با گسترش دامنه ابتلاي افراد در اين كشور، سيستم رديابي هوشمند سختگيرانه‌اي را اجرايي كرد تا بتواند با انجام طيف وسيعي از تست‌هاي به‌موقع از افرادي كه احتمال ابتلاي بالايي داشتند، شيوع كرونا را كنترل كند. مقامات نهاد بهداشت و درمان اين كشور، با مكلف كردن مقامات بهداشت محلي براي همكاري نزديك با متصديان انجام اين رديابي‌ها توانست اجراي اين طرح را تسهيل كند.
كشورهاي ديگري مانند تايوان و استراليا نيز با روشي مشابه يعني انجام تست‌هاي تشخيصي در سطح گسترده و رديابي مبتلايان قطعي و احتمالي از طريق اپليكيشن‌ها، براي نظارت دقيق بر تردد‌ها و حمايت از مبتلايان براي تامين نيازهاي اساسي، توانستند كنترل موثري بر همه‌گيري ويروس‌كرونا داشته باشند. مشاهده ميشود كه انجام تست و رديابي افراد، اقدام اساسي تمام كشورها در كنترل بيماري بوده است و هر كدام از اين كشورها به اقتضاي شرايط خود اقدامات موثر ديگري را نيز در كنار اين دو مورد انجام داده‌اند.
نكته قابل‌توجه درباره برنامه تست و رديابي براي تشخيص بيماران احتمالي آن است كه اين روش تنها در صورتي مي‌تواند موثر واقع شود كه پس از شناسايي موارد، مكانيزم موثري براي ملزم كردن افراد به قرنطينه و رعايت محدوديت‌هاي اعلام‌شده وجود داشته باشد؛ در غير اين‌صورت اگر افراد به دلايل شخصي اقدام به رعايت موارد نكنند، هر طرحي در نهايت محكوم به شكست خواهد بود.
منبع: https://www.beytoote.com/computer/technews/tnews11064319.html